ယွၼ်ႉသင်ထုၵ်ႇလီမီးၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇတႃႇမိူင်းတႆး

(ၸၢႆးၽွၼ်းလီ)

မိူင်းတႆးၼႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် ဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းတႆးဢိၵ်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉ၊ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းမိူင်းသၼ်လွႆဢိၵ်ႇတင်းၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈ ၸွမ်သိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်း ႁူမ်ႈၵၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်း ၵေႃႇတင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ႁူမ်ႈၸွမ်းၵၼ်မႃးယဝ်ႉ ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇလႆႈၽဵင်ႇပဵင်း ၵၼ်တင်းမိူင်းမၢၼ်ႈၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ထိုင်မႃးပီ 1962 လိူၼ်မၢတ်ႊၶျ် 2 ဝၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈထုၵ်ႇၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ၼေႇဝိၼ်းဢွၼ်ႁူဝ် ႁုပ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်းထႅင်ႈယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ၵေႃႈလႆႈဝႃႈထုၵ်ႇၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းသိၵ်ႇယႃႉပႅတ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တင်ႈတႄႇၼၼ်ႉမႃးပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၵူၼ်းမိူင်းတႆး လႆႈယဵၼ်းပဵၼ်ၶႃႈလိပ်း ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းမႃး။ ဢၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်းထႅင်ႈပၢၼ်ၼိုင်ႈတႄႉ မိူဝ်ႈပီ 1996-97 တေႃႇထိုင်ၵၢင်ပီ 98 ၼၼ်ႉႁွင်ႉဝႃႈပီငရၢႆးလူင် ၼႆၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း၊ ပွတ်းၵၢင်ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈလွႆလႅမ်၊ ပႃးၸႄႈတွၼ်ႈလၢင်းၶိူဝ်း သိပ်းၸႄႈဝဵင်းပၢႆ မိူၼ်ၼင်ႇၸႄႈဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ၊ မိူင်းၼၢႆး၊ လၢင်းၶိူဝ်း၊ မွၵ်ႇမႆႇ၊ ၼမ်ႉၸၢင်၊ ၵုၼ်ႁဵင်၊ ၵႃလီႉ၊ မိူင်းသူႈ၊ ၵေးသီး၊ မိူင်းၵိုင်၊ လၢႆးၶႃႈ၊ ပၢင်လူင်၊ လွႆလႅမ်၊ မိူင်းပွၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉ ထုၵ်ႇၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ တဵၵ်းလိုပ်ႈၶၢႆႉဝၢၼ်ႈၶၢႆႉသူၼ် လႆႈပၢႆႈလႆႈၼီမိူင်းပေႃးႁၢမ်း။ ဝၢၼ်ႈၵူၼ်းႁိမ်း 1,500 ဝၢၼ်ႈ၊ ႁူဝ်ၵူၼ်း 3 သႅၼ်ပၢႆလႆႈပၢႆႈယၢၼ်ႁိူၼ်းယေးတီႈယူႇ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈပၢႆႈမူၵ်းၼႂ်းထိူၼ်ႇ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈပၢႆႈၶဝ်ႈယူႇၸွမ်းပီႈၸွမ်းၼွင်ႉၼႂ်းဝဵင်း၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈသွင်ႉပၢႆႈၶဝ်ႈမိူင်းထႆး။ ႁိူၼ်းယေးၺႃးၾႆးၽဝ်၊ ၶူဝ်းငိုၼ်းၶမ်းၺႃးလၵ်ႉ ၸၵ်ႉၶုတ်ႈၸူၼ်ႁိမ်ဢဝ်၊ ၼၢင်းယိင်းၺႃးၵၼ်ႉၸၼ်လူလၢႆ ၶႃႈႁႅမ်တၢႆတင်းၼမ်။

ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇတႆး ဢၼ်သၢၼ်ၶတ်းဝႃႇတ ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၸုမ်းသိုၵ်း မီးၸုမ်းၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ ဢၼ်ယိပ်းမၼ်ႈၵႂၢမ်းၶႂၼ်ဝႃႈ- “ၶေႃႈၶၢၼ်ပၢၵ်ႇ၊ တႅမ်ႈၾၢၵ်ႇတၢင်တူဝ်၊ သဵင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း” ၼႆႉ ပိုတ်ႇလၢတ်ႈၼႄလွင်ႈႁုၵ်းႁၢႆႉ ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းသေ မိူၼ်တင်းပိုတ်ႇသိူဝ်ႈႁႂ်ႈပိူၼ်ႈႁၼ်လင်-လႃႉႁူင်ႇၵူၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈလူင်းလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈလွင်ႈႁုၵ်းႁၢႆႉလူင်လူတ်းယွမ်း၊ ဢမ်ႇသိုပ်ႇပဵၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်းၶၢဝ်းယၢဝ်း ၼႆၵေႃႈဝႃႈလႆႈ။

ထိုင်မႃးဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ၵၢၼ်မိူင်းလႅၵ်ႈလၢႆႈၶၢႆႉယၢင်ႈၸူး ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇမိူင်းတႆး၊ ၵူၼ်းမိူင်းတႆး သမ်ႉပေႃးတေလႆႈမႃးသုၼ်ႇလႆႈၽဵင်ႇပဵင်းပဵၼ်ထမ်းၼႆႉ ၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၵေႃႈ မီးလွၵ်းတွၼ်ႈလမ်ႇလွင်ႈပိူင်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ၊ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈတေလႆႈယိပ်းၵွင်ႈ ယိပ်းၵၢင်ႇသေ ဢုပ်ႇဢူဝ်းသဵတ်ႈၵႃႈသဵတ်ႈႁူဝ်ၵၢၼ်မိူင်းၵူၺ်း၊ ၵူၼ်းယိပ်းၵမ်တႅမ်ႈ ႁဵတ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ မီးလွၵ်းတွၼ်ႈလမ်ႇလွင်ႈ ပိူဝ်ႈတႃႇတေႃႇသူႈတိုၵ်းတေႃးဢဝ် လႆႈမႃးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း၊ လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းပဵၼ်ထမ်း ၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈၼၼ် ၸုမ်းသိုဝ်ႇဢၼ်ယိပ်းဝႆႉလၵ်းၵၢၼ် တိုဝ်းမၼ်ႈပၼ်ႈၵႅၼ်ႇဝႆႉ ၸွမ်းပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈ ၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ-ပိုၼ်ၽႄႈၶေႃႈမုလ်း ဢၼ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈလႄႈမီးလွင်ႈၽႃႇၵၢင်ဝၢင်းၶိုင်ႈ၊ မီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းမိူင်းၸိုင်ႈတႆး ဢိၵ်ႇၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸွမ်းလွၵ်းပိူင်ၻီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ၊ ၶေႃႈမုလ်းၶၢဝ်ႇထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ မီးလွင်ႈယိုၼ်ယၼ်တီႈယိပ်းတီႈၵမ်လႄႈမီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်၊ ပိူင်လူင်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇႁိူင်ႈဢမ်ႇၵိူင်းၾၢႆႇလႂ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်သိုဝ်ႇဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈတႄႉတႄႉ။

ၵဝ်ၶႃႈ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆႉပဵၼ်လွၵ်းတွၼ်ႈလမ်ႇလွင်ႈလူင် တႃႇၶဝ်ႈထိုင်ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း ၊ မိူင်းႁိမ်းႁွမ်း၊ ၵူႈမိူင်းမိူင်းတေႃႇထိုင်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၵူႈမိူင်းမိူင်း၊ ၵဵဝ်ႇၵပ်းငဝ်းလၢႆးၵၢၼ်မိူင်း၊ ၵၢၼ်တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း၊ သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း၊ ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး၊ ၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆး။

ပေႃးလၢတ်ႈတီႈတိူၵ်ႈ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆႉ ယင်းပဵၼ်ဢၼ်မီးဢမ်းၼၢတ်ႈယႂ်ႇလူင် တႃႇၸွႆႈထႅမ်ဢႃႇယုသၢႆၸႂ်ၵူၼ်းၼႆၵေႃႈဝႃႈလႆႈလူးၵွၼ်ႇ။ လမ်ႇလွင်ႈသုတ်းဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ပိူဝ်ႈတႃႇတိုၵ်းတေႃးဢဝ်သုၼ်ႇလႆႈၸွမ်းလွၵ်းပိူင်ၻီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ၊ ၾႅတ်ႊၻရႄႊ၊ ဢိၵ်ႇၸွႆႈသၢင်ႈၶၵ်ႉၵၢၼ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်၊ ၸွႆႈသၢင်ႈၵၢၼ်ၶိုၼ်းလီၵၼ်ၼႂ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ။ ဢိင်ၼိူဝ် ပိူင်ပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ၊ ဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ ၵၢင်ၸႂ်ယုမ်ယမ်ၼိူဝ် ၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇသေ ၶႃႈႁဝ်းၸင်ႇလႆႈ ႁၢပ်ႇၵိုတ်ႉၵၢၼ် ၸုမ်းၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈမႃး တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၶႃႈယဝ်ႉ။

ၸၢႆးၽွၼ်းလီ ၽူႈထတ်းလိၵ်ႈ (ၾၢႆႇမႅၵ်ႉၵၸိၼ်း)

*** ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈၸၢႆးၽွၼ်းလီ ၼႆႉ တႄႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၼႂ်းၸုမ်းၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပီ 2005 ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ — (ၽူႈၵုမ်းထတ်း)